Piękne te drewniane domy - i te warszawskie i te otwockie.
Ciekawe, czy łatwo (ciepło?) się w nich żyje
2014 - ... "Warszawa da się lubić"
Moderatorzy: HalinkaŚ, Moderatorzy
Re: 2014 - ... "Warszawa da się lubić"
Co to za Całowanie bez całowania?
Piękne te drewniane domy - i te warszawskie i te otwockie.
Ciekawe, czy łatwo (ciepło?) się w nich żyje
Piękne te drewniane domy - i te warszawskie i te otwockie.
Ciekawe, czy łatwo (ciepło?) się w nich żyje
Praskie kapliczki
Praga to jedna z dzielnic Warszawy. Podczas II Wojny Światowej jej architektura nie ucierpiała tak jak pozostałej części stolicy - niszczono głównie zakłady przemysłowe. Dlatego do tej pory można spotkać dobrze zachowane kamienice mieszkalne. Niestety większość z nich popada w ruinę. To właśnie ich podwórka skrywają kapliczki z figurami świętych, które były budowane podczas wojny. W czasach represji bezpieczniej było zostać w domu. Ludzie potrzebowali otuchy i pocieszenia dlatego Kościół zgodził się na odprawianie mszy poza świątynią. W podwórkach i na klatkach schodowych budowano więc miejsca kultu, przy których modlono się o pokój, zdrowie czy życie bliskich a niekiedy chowano poległych w trakcie walk. Do tej pory znajduje się jeszcze ok 120 takich miejsc. Niektóre są pielęgnowane przez mieszkańców, niektóre niszczeją. Warto spojrzeć na kapliczki podwórkowe, nie tylko jako przejaw religijności, ale też przez pryzmat potrzeb i lęków mieszkańców Warszawy, które dotyczyły ich podczas wojny. Mi udało się dostać do kilku z nich, gdyż nie do wszystkich był dostęp ze względu na zamknięte podwórka a także spacerowałem po mniejszej części dzielnicy.
Pełna lista miejsc znajduje się poniżej:
Praga Północ:
– 11 Listopada 26
– Białostocka 7 – na podwórku
– Białostocka 8
– Białostocka 20
– Białostocka 36
– Białostocka 53 – na podwórku
– Bródnowska 14 – figury w elewacji
– Bródnowska 16 (pozostałość po kapliczce, w publikacji „Kapliczki warszawskie” jest fotografia jeszcze nim została ona rozebrana)
– Bródnowska 20 – na podwórku
– Brzeska 9
– Brzeska 11 (dwie kapliczki, na pierwszym i trzecim podwórku)
– Brzeska 13 – na podwórku
– Brzeska 15/17
– Brzeska 17A – na 1 podwórku
– Brzeska 19 – na klatce schodowej
– Brzeska 21 – na podwórku
– Brzeska 29/31 – na klatce schodowej
– Czynszowa 4 (róg Czynszowej i Równej)
– Folwarczna 9 (figurka w elewacji)
– Grodzieńska 15/17 – na podwórku
– Grodzieńska 26 – figurka Matki Boskiej w elewacji
– Grodzieńska 34 – Witraż Matki Boskiej
– Jagiellońska 9 – kapliczka wnękowa, w podwórku, między oknami pierwszego piętra
– Jagiellońska 18 – na podwórku
– Jagiellońska 27
– Jagiellońska 62
– Jagiellońska 65 – kapliczka nadrzewna
– Krzyż Ofiar Rzezi Pragi – stoi obok terenu należącego do cerkwi (od strony ulicy Jagiellońskiej)
– Kawęczyńska 16 – Kapliczka św. Krzysztofa
– Kawęczyńska 28 – wnękowa oszklona, na elewacji oficyny, wysokość I piętra
– Kawęczyńska 49 – na terenie Caritasu
– Kawęczyńska 53 – Krzyż misyjny
– Kawęczyńska 53 – Krzyż drewniany
– Kawęczyńska 69 – Figura Pana Jezusa
– Kępna 4 – na podwórku
– Kępna 6 – na podwórku
– Kępna 8 – na podwórku
– Kłopotowskiego 18 – medalion Matki Boskiej Loretańskiej po lewej stronie od wejścia do Generalnego Domu Sióstr Loretanek
– Kłopotowskiego 20 – w niszy przejazdu bramnego
– Konopacka 12
– Konopacka 18 – na klatce schodowej, w niszy między parterem a pierwszym piętrem
– Konopacka 21 – we wnęce przejazdu bramnego
– Kowelska 4
– Kowelska 6 – figury w elewacji
– Linneusza, obok budynku nr 8 – kapliczka nadrzewna
– Łochowska 13 – na III piętrze od strony ulicy
– Łochowska 15 – w podwórku
– Mała 8
– Mała 13
– Mała 13A – na podwórzu wisi na ścianie + ramka nad bramą
– Mała 15 – była kiedyś na klatce schodowej, już jej nie ma
– Marcinkowskiego 2 – Figura Matki Boskiej Różańcowej
– Namysłowska 2a – Krzyż metalowy, upamiętniający ofiary reżimu komunistycznego osadzone w areszcie śledczym „Toledo”
– Nieporęcka 8, w podwórku kamienicy
– Nieporęcka 10
– Okrzei 18 – obok kamienicy nr 16 – kapliczka (w 2015 roku zabrana do konserwacji)
– Okrzei 22 – w podwórku
– Okrzei 26 – w bramie kamienicy „Pod sowami” (w chwili obecnej zdjęta)
– Okrzei 30
– Otwocka róg Siedleckiej – Krzyż metalowy na terenie Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego
– Radzymińska 16 (dawniej Folwarczna 9) – na elewacji kamienicy J. Szmurły, kapliczka wnękowa od strony ul. Folwarcznej, wysokość I piętra
– Radzymińska 53 – w podwórku
– Radzymińska róg Śnieżnej – Krzyż przydrożny
– Równa 10
– Stalowa 9 – w podwórku kamienicy
– Stalowa 11 – na podwórku, figura Matki Boskiej z Lourdes
– Stalowa 12 – na klatce schodowej
– Stalowa 14 – na klatce schodowej
– Stalowa 34 – na podwórku
– Stalowa 35 – zawieszona na drzewie na podwórku
– Stalowa 38 (na klatce schodowej)
– Stalowa 41
– Stalowa 41/47, wejście również od strony ul. Strzeleckiej 28 – Aleja Świętych Patronów
– Stalowa 46 – kiedyś była kapliczka (w publikacji „Kapliczki warszawskie” jest fotografia zgliszczy)
– Stalowa 50
– Starzyńskiego Stefana 12
– Strzelecka 2 – ołtarzyk na klatce schodowej
– Strzelecka 5 – w podwórku
– Strzelecka 26
– Strzelecka 31 – w fasadzie, św. Józef
– Strzelecka 42 – w bramie
– Szwedzka 11 – Kapliczka drewniana na podwórku
– Szwedzka 15 – na podwórku
– Szwedzka 35 – na podwórku
– Środkowa 3 – w przejeździe bramnym
– Środkowa 3a – w przejeździe bramnym
– Środkowa 6 – na klatce schodowej
– Środkowa 11
– Środkowa 12 – w bramie
– Środkowa 16 – na klatce schodowej
– Środkowa 17
– Środkowa 25 – w elewacji oraz na podwórzu
– Tarchomińska 7 / Nieporęcka 8
– Tarchomińska 8
– Tarchomińska 11 – na podwórku, zawieszona pomiędzy oknami parteru
– Targowa 32 – kapliczka skrzynkowa na podwórku, przy bramie
– Targowa 39 – na podwórku
– Targowa 41
– Targowa 44 – w pierwszym podwórku
– Targowa 61 – na podwórku
– Targowa 62 – na podwórku
– Targowa 63 – pomiędzy oknami na podwórzu
– Targowa 64 – na ścianie w podwórku
– Targowa 66
– Targowa, róg Zamoyskiego – krzyż przydrożny
– Wileńska 3
– Wileńska 5 – pozostał pusty, zniszczony domek
– Wileńska 18
– Wileńska 19
– Wileńska 31 – w przejeździe bramnym
– Wileńska 43 – na podwórku
– Wileńska 47 – krzyż
– Wileńska 59
– Wileńska 67
– Wileńska 69 – Grota Lurdzka
– Wileńska 69 – Krzyż misyjny
– Wileńska 69 (Wileńska róg Szwedzkiej) – figura Matki Boskiej na wysokości pierwszego piętra
– Wołomińska 54 – w podwórku kamienicy – kapliczka
– Zachariasza 10 – wisi od strony ulicy, obok wejścia na klatkę
– Zamoyskiego róg Sokolej – Krzyż drewniany
– Zaokopowa 3 – na podwórku
– Zaokopowa 8 – w podwórku; tak na prawdę stała na posesji rozebranej kamienicy nr 6, obecnie po zbudowaniu w jej miejscu nowego budynku ominięto kapliczkę nowym ogrodzeniem w ten sposób, że dostęp do niej przypadł mieszkańcom kamienicy nr 8
– Ząbkowska 3 – na podwórku
– Ząbkowska 4
– Ząbkowska 5 – na podwórku
– Ząbkowska 6
– Ząbkowska 7 – na podwórku
– Ząbkowska 9
– Ząbkowska 11 – na podwórku
– Ząbkowska 12 – na podwórku + na fasadzie
– Ząbkowska 14 – gdzieś w sieci trafiłam na taką wzmiankę, ale wydaje mi się, że to raczej pomyłka, obecnie na pewno nie ma
– Ząbkowska 16 – na podwórku
– Ząbkowska 19 – była kiedyś, pozostał postument
– Ząbkowska 36 – na tyłach kamienicy
– Ząbkowska 38 – Kapliczka murowana
– Ząbkowska 54 róg Korsaka „Praska Madonna”
– Ząbkowska róg Markowskiej – Krzyż metalowy
Praga Południe:
– Al. Waszyngtona 85
– Aleja Zieleniecka, na budynku nr 6/8
– Bakaliowa 1 – kapliczka wnękowa
– Biłgorajska 3 – kapliczka wnękowa
– Bliska 21 – na fasadzie kamienicy wnękowa
– Boremlowska 26 – kapliczka wnękowa
– Budrysów/Ostrobramska – przydrożna, murowana z dwuspadowym daszkiem
– Chłopickiego 34 – figurka Ekspedyta na fasadzie
– Chłopickiego 49b – Krzyż metalowy
– Chłopickiego 82 – figura Jezusa
– Czapelska 22 – kapliczka wnękowa
– Czapelska 30 – na klatce schodowej
– Czapelska 30 – kapliczka nad wejściem
– Dubieńska 20 – drewniana na froncie (właściwie resztki)
– Elsterska 10 – nad wejściem
– Fieldorfa róg Bora-Komorowskiego
– Finlandzka 5 – wnękowa
– Gedymina 21 – kapliczka wnękowa
– Grenadierów 30 – – plakieta na froncie kamienicy draśnięta katiuszą, przedstawia MB – nadrzewna
– Grochowska 80/82 – Krzyż drewniany
– Grochowska 152 – pozostałości kapliczki z 1915 roku
– Grochowska 154
– Grochowska 194/196
– Grochowska 233 – Krzyż metalowo-drewniany
– Grochowska 263 – Figurka św. Ekspedyta
– Grochowska 286 – malutka oszklona wnęka w szczycie dość nowej kamienicy, w środku figurka Matki Boskiej
– Grochowska 288 – wnękowa na wystawce kamieniczki, ponad gzymsem koronującym od strony ulicy
– Grochowska 326 – Plakietka z Jezusem
– Grochowska 354 – Medalion z Matką Boską
– Grochowska róg Międzyborskiej – Krzyż drewniany
– Hetmańska 8- wnęka owalna, figurka
– Hetmańska 9 – wnęka, wew. krzyżyk
– Hetmańska 11 – wnęka, wew. fig. św. Józefa
– Hetmańska 21 – medalion – serce Jezusa
– Igańska 10 – wnęka z figurą Matki Boskiej
– Igańska, róg Kutnowskiej – krzyż przy ulicy
– Jakubowska 16 – biała figura w podwórku
– Jarocińska 59 – wnękowa w poddaszu domu, fig. Św. Antoniego, trudny dostęp – zasłania ją daszek nad balkonem
– Kawcza 28 – wnękowa, figura Matki Boskiej
– Kawcza 54 – wnęka z obrazkiem Matki Boskiej
– Kickiego 13
– Kickiego 18 – nadrzewna
– Kickiego, przed budynkiem nr 19 – kapliczka nadrzewna
– Kinowa, róg al. Stanów Zjednoczonych – krzyż przydrożny
– Kiprów 7 – wnęka, w drewnianej ramie figura Jezusa
– Kobielska, obok budynku nr 28 – kapliczka nadrzewna
– Kobielska 30 – nadrzewna z obrazem Jezusa
– Kobielska 59 – na daszku nad wejściem do kamienicy, fig. MB, oszklona
– Kobielska, obok budynku nr 88/92 – kapliczka nadrzewna
– Komorska 36a – wnęka, figura Matki Boskiej
– Komorska 49 – kapliczka wnękowa
– Koprzywiańska 6 – wnękowa, figura Matki Boskiej
– Koprzywiańska 42 – wnękowa figura Matki Boskiej
– Kresowa 25 – wolnostojąca z dużą figurą MB, w podwórku, między czworakami dla pracowników huty szkła „E. Dworzyński i S-ka”
– Kutnowska 12 – kapliczka nadrzewna
– Liwiecka 12 – kapliczka wnękowa
– Lubartowska 9 – w szczycie witraż z Matką Boską
– Lubartowska 14 – kapliczka wnękowa
– Międzyborska przy alei Stanów Zjednoczonych – Kapliczka murowana
– Międzyborska, róg Kakowskiego – kapliczka przydrożna
– Międzyborska, róg Ostrobramskiej – krzyż przydrożny
– Międzyborska, róg Spalinowej – kapliczka
– Mińska 7 – w podwórku kamienicy – kapliczka
– Mińska, na fasadzie kamienicy nr 15 – MB z dzieciątkiem
– Mińska róg Bliskiej – Krzyż drewniany
– Morgowa, róg Marsa – kapliczka
– Murmańska 12 – wnęka na froncie domu, figura Matki Boskiej
– Olszynki Grochowskiej 29
– Olszynki Grochowskiej 41a
– Olszynki Grochowskiej 61
– Omulewska 19 – kapliczka wnękowa
– Pabianicka 12 – kapliczka wnękowa
– Park Skaryszewski – Kapliczka betonowa
– Podskarbińska – „Święte drzewo”
– Pokrzywnicka 16 – kapliczka wnękowa
– Rębkowska 12 – Kapliczka z Jezusem
– Rożnowska 12
– Rybna 4 – w podwórku
– Rybna, w podwórku kamienicy nr 10 – kapliczka
– Skaryszewska 2 – w podwórku kamienicy – kapliczka na tylnej ścianie budynku
– Skaryszewska 8 – przed domem, w 2011 roku przeniesiony z posesji nr 7 – krzyż pamiątkowy
– Skaryszewska 9
– Skaryszewska 12 – przed kościołem – kapliczka
– Stanisławowska, między budynkiem 3 a 5 – figura MB i Jezusa
– Stanów Zjednoczonych 55 – Figura Matki Boskiej
– Stanów Zjednoczonych róg Grenadierów – Krzyż drewniany
– Szaserów 58 / Żółkiewskiego 27 na fasadzie kamienicy kapliczka
– Szaserów 61b – kapliczka wnękowa
– Szaserów 106 – figura Matki Boskiej w ogródku
– Targowa 12, w podwórku kamienicy – kapliczka
– Targowa 14, w podwórku kamienicy – kapliczka
– Wał Miedzeszyński 868 – prostokątna plakieta z MB
– Wał Miedzeszyński, róg Jakubowskiej – kapliczka
– Waszyngtona 85 – wnęka z fig. MB
– Wiarusów 20 – Kapliczka wnękowa
– Wiatraczna 28 – kapliczka w podwórku, na słupie
– Wiatraczna, obok budynku 28a – kapliczka
– Wiatraczna, między Nizinną a Paca – nadrzewna
– Zaliwskiego 16 – medalion z Matką Boską
– Zaliwskiego 18 – wnęka nad bramą
– Zamieniecka 25A – Kapliczka blaszana
– Zana 24 – kapliczka wnękowa, figura w podwórku
Pełna lista miejsc znajduje się poniżej:
Praga Północ:
– 11 Listopada 26
– Białostocka 7 – na podwórku
– Białostocka 8
– Białostocka 20
– Białostocka 36
– Białostocka 53 – na podwórku
– Bródnowska 14 – figury w elewacji
– Bródnowska 16 (pozostałość po kapliczce, w publikacji „Kapliczki warszawskie” jest fotografia jeszcze nim została ona rozebrana)
– Bródnowska 20 – na podwórku
– Brzeska 9
– Brzeska 11 (dwie kapliczki, na pierwszym i trzecim podwórku)
– Brzeska 13 – na podwórku
– Brzeska 15/17
– Brzeska 17A – na 1 podwórku
– Brzeska 19 – na klatce schodowej
– Brzeska 21 – na podwórku
– Brzeska 29/31 – na klatce schodowej
– Czynszowa 4 (róg Czynszowej i Równej)
– Folwarczna 9 (figurka w elewacji)
– Grodzieńska 15/17 – na podwórku
– Grodzieńska 26 – figurka Matki Boskiej w elewacji
– Grodzieńska 34 – Witraż Matki Boskiej
– Jagiellońska 9 – kapliczka wnękowa, w podwórku, między oknami pierwszego piętra
– Jagiellońska 18 – na podwórku
– Jagiellońska 27
– Jagiellońska 62
– Jagiellońska 65 – kapliczka nadrzewna
– Krzyż Ofiar Rzezi Pragi – stoi obok terenu należącego do cerkwi (od strony ulicy Jagiellońskiej)
– Kawęczyńska 16 – Kapliczka św. Krzysztofa
– Kawęczyńska 28 – wnękowa oszklona, na elewacji oficyny, wysokość I piętra
– Kawęczyńska 49 – na terenie Caritasu
– Kawęczyńska 53 – Krzyż misyjny
– Kawęczyńska 53 – Krzyż drewniany
– Kawęczyńska 69 – Figura Pana Jezusa
– Kępna 4 – na podwórku
– Kępna 6 – na podwórku
– Kępna 8 – na podwórku
– Kłopotowskiego 18 – medalion Matki Boskiej Loretańskiej po lewej stronie od wejścia do Generalnego Domu Sióstr Loretanek
– Kłopotowskiego 20 – w niszy przejazdu bramnego
– Konopacka 12
– Konopacka 18 – na klatce schodowej, w niszy między parterem a pierwszym piętrem
– Konopacka 21 – we wnęce przejazdu bramnego
– Kowelska 4
– Kowelska 6 – figury w elewacji
– Linneusza, obok budynku nr 8 – kapliczka nadrzewna
– Łochowska 13 – na III piętrze od strony ulicy
– Łochowska 15 – w podwórku
– Mała 8
– Mała 13
– Mała 13A – na podwórzu wisi na ścianie + ramka nad bramą
– Mała 15 – była kiedyś na klatce schodowej, już jej nie ma
– Marcinkowskiego 2 – Figura Matki Boskiej Różańcowej
– Namysłowska 2a – Krzyż metalowy, upamiętniający ofiary reżimu komunistycznego osadzone w areszcie śledczym „Toledo”
– Nieporęcka 8, w podwórku kamienicy
– Nieporęcka 10
– Okrzei 18 – obok kamienicy nr 16 – kapliczka (w 2015 roku zabrana do konserwacji)
– Okrzei 22 – w podwórku
– Okrzei 26 – w bramie kamienicy „Pod sowami” (w chwili obecnej zdjęta)
– Okrzei 30
– Otwocka róg Siedleckiej – Krzyż metalowy na terenie Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego
– Radzymińska 16 (dawniej Folwarczna 9) – na elewacji kamienicy J. Szmurły, kapliczka wnękowa od strony ul. Folwarcznej, wysokość I piętra
– Radzymińska 53 – w podwórku
– Radzymińska róg Śnieżnej – Krzyż przydrożny
– Równa 10
– Stalowa 9 – w podwórku kamienicy
– Stalowa 11 – na podwórku, figura Matki Boskiej z Lourdes
– Stalowa 12 – na klatce schodowej
– Stalowa 14 – na klatce schodowej
– Stalowa 34 – na podwórku
– Stalowa 35 – zawieszona na drzewie na podwórku
– Stalowa 38 (na klatce schodowej)
– Stalowa 41
– Stalowa 41/47, wejście również od strony ul. Strzeleckiej 28 – Aleja Świętych Patronów
– Stalowa 46 – kiedyś była kapliczka (w publikacji „Kapliczki warszawskie” jest fotografia zgliszczy)
– Stalowa 50
– Starzyńskiego Stefana 12
– Strzelecka 2 – ołtarzyk na klatce schodowej
– Strzelecka 5 – w podwórku
– Strzelecka 26
– Strzelecka 31 – w fasadzie, św. Józef
– Strzelecka 42 – w bramie
– Szwedzka 11 – Kapliczka drewniana na podwórku
– Szwedzka 15 – na podwórku
– Szwedzka 35 – na podwórku
– Środkowa 3 – w przejeździe bramnym
– Środkowa 3a – w przejeździe bramnym
– Środkowa 6 – na klatce schodowej
– Środkowa 11
– Środkowa 12 – w bramie
– Środkowa 16 – na klatce schodowej
– Środkowa 17
– Środkowa 25 – w elewacji oraz na podwórzu
– Tarchomińska 7 / Nieporęcka 8
– Tarchomińska 8
– Tarchomińska 11 – na podwórku, zawieszona pomiędzy oknami parteru
– Targowa 32 – kapliczka skrzynkowa na podwórku, przy bramie
– Targowa 39 – na podwórku
– Targowa 41
– Targowa 44 – w pierwszym podwórku
– Targowa 61 – na podwórku
– Targowa 62 – na podwórku
– Targowa 63 – pomiędzy oknami na podwórzu
– Targowa 64 – na ścianie w podwórku
– Targowa 66
– Targowa, róg Zamoyskiego – krzyż przydrożny
– Wileńska 3
– Wileńska 5 – pozostał pusty, zniszczony domek
– Wileńska 18
– Wileńska 19
– Wileńska 31 – w przejeździe bramnym
– Wileńska 43 – na podwórku
– Wileńska 47 – krzyż
– Wileńska 59
– Wileńska 67
– Wileńska 69 – Grota Lurdzka
– Wileńska 69 – Krzyż misyjny
– Wileńska 69 (Wileńska róg Szwedzkiej) – figura Matki Boskiej na wysokości pierwszego piętra
– Wołomińska 54 – w podwórku kamienicy – kapliczka
– Zachariasza 10 – wisi od strony ulicy, obok wejścia na klatkę
– Zamoyskiego róg Sokolej – Krzyż drewniany
– Zaokopowa 3 – na podwórku
– Zaokopowa 8 – w podwórku; tak na prawdę stała na posesji rozebranej kamienicy nr 6, obecnie po zbudowaniu w jej miejscu nowego budynku ominięto kapliczkę nowym ogrodzeniem w ten sposób, że dostęp do niej przypadł mieszkańcom kamienicy nr 8
– Ząbkowska 3 – na podwórku
– Ząbkowska 4
– Ząbkowska 5 – na podwórku
– Ząbkowska 6
– Ząbkowska 7 – na podwórku
– Ząbkowska 9
– Ząbkowska 11 – na podwórku
– Ząbkowska 12 – na podwórku + na fasadzie
– Ząbkowska 14 – gdzieś w sieci trafiłam na taką wzmiankę, ale wydaje mi się, że to raczej pomyłka, obecnie na pewno nie ma
– Ząbkowska 16 – na podwórku
– Ząbkowska 19 – była kiedyś, pozostał postument
– Ząbkowska 36 – na tyłach kamienicy
– Ząbkowska 38 – Kapliczka murowana
– Ząbkowska 54 róg Korsaka „Praska Madonna”
– Ząbkowska róg Markowskiej – Krzyż metalowy
Praga Południe:
– Al. Waszyngtona 85
– Aleja Zieleniecka, na budynku nr 6/8
– Bakaliowa 1 – kapliczka wnękowa
– Biłgorajska 3 – kapliczka wnękowa
– Bliska 21 – na fasadzie kamienicy wnękowa
– Boremlowska 26 – kapliczka wnękowa
– Budrysów/Ostrobramska – przydrożna, murowana z dwuspadowym daszkiem
– Chłopickiego 34 – figurka Ekspedyta na fasadzie
– Chłopickiego 49b – Krzyż metalowy
– Chłopickiego 82 – figura Jezusa
– Czapelska 22 – kapliczka wnękowa
– Czapelska 30 – na klatce schodowej
– Czapelska 30 – kapliczka nad wejściem
– Dubieńska 20 – drewniana na froncie (właściwie resztki)
– Elsterska 10 – nad wejściem
– Fieldorfa róg Bora-Komorowskiego
– Finlandzka 5 – wnękowa
– Gedymina 21 – kapliczka wnękowa
– Grenadierów 30 – – plakieta na froncie kamienicy draśnięta katiuszą, przedstawia MB – nadrzewna
– Grochowska 80/82 – Krzyż drewniany
– Grochowska 152 – pozostałości kapliczki z 1915 roku
– Grochowska 154
– Grochowska 194/196
– Grochowska 233 – Krzyż metalowo-drewniany
– Grochowska 263 – Figurka św. Ekspedyta
– Grochowska 286 – malutka oszklona wnęka w szczycie dość nowej kamienicy, w środku figurka Matki Boskiej
– Grochowska 288 – wnękowa na wystawce kamieniczki, ponad gzymsem koronującym od strony ulicy
– Grochowska 326 – Plakietka z Jezusem
– Grochowska 354 – Medalion z Matką Boską
– Grochowska róg Międzyborskiej – Krzyż drewniany
– Hetmańska 8- wnęka owalna, figurka
– Hetmańska 9 – wnęka, wew. krzyżyk
– Hetmańska 11 – wnęka, wew. fig. św. Józefa
– Hetmańska 21 – medalion – serce Jezusa
– Igańska 10 – wnęka z figurą Matki Boskiej
– Igańska, róg Kutnowskiej – krzyż przy ulicy
– Jakubowska 16 – biała figura w podwórku
– Jarocińska 59 – wnękowa w poddaszu domu, fig. Św. Antoniego, trudny dostęp – zasłania ją daszek nad balkonem
– Kawcza 28 – wnękowa, figura Matki Boskiej
– Kawcza 54 – wnęka z obrazkiem Matki Boskiej
– Kickiego 13
– Kickiego 18 – nadrzewna
– Kickiego, przed budynkiem nr 19 – kapliczka nadrzewna
– Kinowa, róg al. Stanów Zjednoczonych – krzyż przydrożny
– Kiprów 7 – wnęka, w drewnianej ramie figura Jezusa
– Kobielska, obok budynku nr 28 – kapliczka nadrzewna
– Kobielska 30 – nadrzewna z obrazem Jezusa
– Kobielska 59 – na daszku nad wejściem do kamienicy, fig. MB, oszklona
– Kobielska, obok budynku nr 88/92 – kapliczka nadrzewna
– Komorska 36a – wnęka, figura Matki Boskiej
– Komorska 49 – kapliczka wnękowa
– Koprzywiańska 6 – wnękowa, figura Matki Boskiej
– Koprzywiańska 42 – wnękowa figura Matki Boskiej
– Kresowa 25 – wolnostojąca z dużą figurą MB, w podwórku, między czworakami dla pracowników huty szkła „E. Dworzyński i S-ka”
– Kutnowska 12 – kapliczka nadrzewna
– Liwiecka 12 – kapliczka wnękowa
– Lubartowska 9 – w szczycie witraż z Matką Boską
– Lubartowska 14 – kapliczka wnękowa
– Międzyborska przy alei Stanów Zjednoczonych – Kapliczka murowana
– Międzyborska, róg Kakowskiego – kapliczka przydrożna
– Międzyborska, róg Ostrobramskiej – krzyż przydrożny
– Międzyborska, róg Spalinowej – kapliczka
– Mińska 7 – w podwórku kamienicy – kapliczka
– Mińska, na fasadzie kamienicy nr 15 – MB z dzieciątkiem
– Mińska róg Bliskiej – Krzyż drewniany
– Morgowa, róg Marsa – kapliczka
– Murmańska 12 – wnęka na froncie domu, figura Matki Boskiej
– Olszynki Grochowskiej 29
– Olszynki Grochowskiej 41a
– Olszynki Grochowskiej 61
– Omulewska 19 – kapliczka wnękowa
– Pabianicka 12 – kapliczka wnękowa
– Park Skaryszewski – Kapliczka betonowa
– Podskarbińska – „Święte drzewo”
– Pokrzywnicka 16 – kapliczka wnękowa
– Rębkowska 12 – Kapliczka z Jezusem
– Rożnowska 12
– Rybna 4 – w podwórku
– Rybna, w podwórku kamienicy nr 10 – kapliczka
– Skaryszewska 2 – w podwórku kamienicy – kapliczka na tylnej ścianie budynku
– Skaryszewska 8 – przed domem, w 2011 roku przeniesiony z posesji nr 7 – krzyż pamiątkowy
– Skaryszewska 9
– Skaryszewska 12 – przed kościołem – kapliczka
– Stanisławowska, między budynkiem 3 a 5 – figura MB i Jezusa
– Stanów Zjednoczonych 55 – Figura Matki Boskiej
– Stanów Zjednoczonych róg Grenadierów – Krzyż drewniany
– Szaserów 58 / Żółkiewskiego 27 na fasadzie kamienicy kapliczka
– Szaserów 61b – kapliczka wnękowa
– Szaserów 106 – figura Matki Boskiej w ogródku
– Targowa 12, w podwórku kamienicy – kapliczka
– Targowa 14, w podwórku kamienicy – kapliczka
– Wał Miedzeszyński 868 – prostokątna plakieta z MB
– Wał Miedzeszyński, róg Jakubowskiej – kapliczka
– Waszyngtona 85 – wnęka z fig. MB
– Wiarusów 20 – Kapliczka wnękowa
– Wiatraczna 28 – kapliczka w podwórku, na słupie
– Wiatraczna, obok budynku 28a – kapliczka
– Wiatraczna, między Nizinną a Paca – nadrzewna
– Zaliwskiego 16 – medalion z Matką Boską
– Zaliwskiego 18 – wnęka nad bramą
– Zamieniecka 25A – Kapliczka blaszana
– Zana 24 – kapliczka wnękowa, figura w podwórku
WOLSKI STREET ART. MURALE I SZTUKA W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ
Wola przeciętnemu mieszkańcowi Warszawy, może się wydawać dzielnicą bez związków ze sztuką. Tymczasem, gdy przejdziemy się wolskimi ulicami okaże się, że murali i sztuki w przestrzeni publicznej jest całkiem sporo. I to tej najbardziej aktualnej – a więc street-artowej, tworzonej wprost na ulicy. Jednym z ważniejszych wydarzeń artystycznych na Woli było I Biennale Rzeźby w Metalu w 1968 r., kiedy to artyści podjęli współpracę z robotnikami zatrudnionymi w wielkich zakładach przemysłowych dzielnicy. Współczesna sztuka na Woli obecna jest przede wszystkim na licznych muralach oraz instalacjach artystycznych. Pierwszym punktem mojego spaceru będzie Mural Himilsbacha i Maklakiewicza. Malowidło powstało na granicy Woli i Śródmieścia. Tworzy je dziewięć kadrów z filmów, w których wystąpili Jan Himilsbach i Zdzisław Maklakiewicz oraz noty biograficzne o artystach, których twórczość wybiega daleko poza kreacje filmowe. Mural można podziwiać pod wiaduktem przy al. Jana Pawła II, pomiędzy rondami nazwanymi na cześć bohaterów malowidła.
Kolejnym punktem na trasie jest Mural „Zbrodnia Wołyńska”
Powstał w 2013 r. z okazji 70 rocznicy zbrodni wołyńskiej. W czasie ludobójstwa w latach 1943-1945 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło ok. 100 tys. Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej (w wyniku akcji odwetowych zginęło ok. 10 tys. Ukraińców). Autor muralu, Mikołaj Ostaszewski, do jego wykonania posłużył się zdjęciem archiwalnym ludności Wołynia. Mural został odsłonięty 10 lipca 2013r., czyli na dzień przed rocznicą „krwawej niedzieli”, która miała miejsce 11 lipca 1943 r., kiedy to nastąpiła kulminacja rzezi na Wołyniu. Umiejscowienie muralu na Woli ma wymiar symboliczny, w sierpniu 1944r. niemiecki okupant dokonał tu rzezi ludności cywilnej – zginęło wtedy ok. 50 tys. osób.
Idąc w kolejne miejsce po drodze napotykam Mural Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy Mural, który zdobi ścianę kamienicy na rogu ul. Płockiej i Górczewskiej to efekt konkursu na projekt i wykonanie muralu o tematyce "Pamięć o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy". Konkurs organizowany był w ramach Obchodów Dni Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy przez Wolskie Centrum Kultury i Urząd Dzielnicy Wola. Tworzy go sylwetka powstańca, w którą wkomponowane zostały sceny z życia codziennego mieszkańców powstańczej Warszawy. Zostały one zaprojektowane na podstawie autentycznych fotografii z tamtych czasów.
W 2014r. pod wiaduktem przy skrzyżowaniu al. Prymasa Tysiąclecia i ul. Górczewskiej powstał "Mural przeciw depresji". Jego autorem jest grupa artystyczna 3fala – Dariusz Paczkowski oraz uczestnicy warsztatów. Mural powstał w ramach Kampanii Forum Przeciw Depresji, podczas warsztatów, w których uczestniczyli: pacjenci i ich bliscy, lekarz, psycholog oraz wolontariusze. Malowidło jest wyrazem wsparcia dla osób cierpiących na depresję i pokazuje chorobę jako ważny problem społeczny. Mural przedstawia konkretne, uśmiechnięte osoby, które patrząc na nas „mówią”: „chętnie Cię wysłucham”, „depresja... wstydu nie ma!”. Podczas odsłonięcia muralu każdy chętny mógł odcisnąć dłoń na ścianie.
W Warszawie znajduje się pewien mural, na którym przedstawieni są Aleś Bialacki, Pussy Riot i Husain Almerfedi – niesłusznie uwięzieni odliczają dni swojej odsiadki. Każdy może przyjść pod mural i odznaczyć dni na namalowanych kalendarzach. Mural powstał na skrzyżowaniu ulic Górczewskiej i Prymasa Tysiąclecia. Przedstawione osoby to bohaterowie tegorocznego Maratonu Pisania Listów. Aleś Bialacki – obrońca praw człowieka z Białorusi, skazany na 4,5 roku więzienia; dziewczyny z zespołu Pussy Riot z Rosji, skazane na 2 lata kolonii karnej; Hussain Almerfedi od 9 lat uwięziony w Guantanamo, przetrzymywany tam bezprawnie i bezterminowo. Mural pozwala odbiorcom wczuć się w położenie osób niesłusznie uwięzionych. Obok sylwetek postaci widnieją kalendarze odliczające dni odsiadki. Zaznaczone kreskami dni przedstawiają czas już przebyty w więzieniu, a wolne miejsca między dalszymi miesiącami uzmysławiają jak wiele jeszcze czasu pozostało. Każdy może podejść do muralu i odznaczyć kolejny dzień.
Wystarczyło przejść kilkadziesiąt metrów by dotrzeć do Galerii Tybetańskiej. Galeria ta to projekt autorstwa Fundacji Klamra, Fundacji Inna Przestrzeń oraz grupy artystycznej 3fala. Jego celem jest pokazanie wsparcia dla Tybetu i Tybetańczyków, którzy od 1951 r. nie mają swojego państwa. Galeria jest zbiorem murali inspirowanych Tybetem: jego kulturą, sztuką, tradycją, a także obecną sytuacją Tybetańczyków. Na filarach wiaduktu skrzyżowania ul. Kasprzaka z al. Prymasa Tysiąclecia od 2009 r. powstają nowe murale autorstwa różnych artystów. Rondo, przy którym znajduje się galeria, nosi nazwę „Rondo Tybetu”, choć pierwotnie miało się nazywać rondem „Wolnego Tybetu”.
Rzeźba „Żyrafy” stała się z pewnością ulubioną pracą mieszkańców Woli, powstałą w ramach I Biennale Rzeźby w Metalu. Została wykonana przez artystę (i komisarza Biennale) Władysława Daniela Frycza, autora równie słynnej rzeźby „Żyrafy” w Parku Praskim. Pierwotnie wolska rzeźba stanęła naprzeciwko gazowni przy ul. Kasprzaka, jednak z powodu poszerzenia ulicy na przełomie lat 60. i 70. instalacja została przeniesiona przed stadion Olimpii, a potem stanęła obok myjni przy ul. Górczewskiej. Miała wtedy kolor żółty, ale została przemalowana na jasnożółty, dodano jej błękitne cętki, a rogi i oczy podświetlono za pomocą światełek. W 2010 r. rzeźba została poddana renowacji i zgodnie z sugestią autora przemalowano ją na pierwotny kolor – grafitowy. „Żyrafa” zmieniła też lokalizację, obecnie stoi na skwerze im. płk. Z. Pacaka-Kuźmirskiego tam gdzie inne rzeźby.
Warszawskie biennale (1968 r.) kontynuowało koncepcję Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965 r.), a więc współpracę artystów z robotnikami i stworzenie galerii nowoczesnych rzeźb w przestrzeni publicznej. Około 20 zakładów przemysłowych na Woli udostępniło twórcom materiały oraz zaplecze techniczne. Powstałe prace zostały wystawione w tzw. galerii samochodowej, umiejscowionej na pasie zieleni przy ul. Kasprzaka liczącej łącznie około 3 kilometry. Niestety wobec braku konserwacji, szybko niszczały i nie wszystkie się zachowały. Rzeźby mają abstrakcyjne kształty i zostały opracowane przez różnych artystów. Rzeźby zostały poddane konserwacji w 2009 r. Obecnie część z nich znajduje się na pasie zieleni przy ul. Kasprzaka, a część została umiejscowiona na skwerze im. płk. Z. Pacaka-Kuźmirskiego.
Po przejechaniu kilku przystanków wysiadam pod kolejnym muralem. Mural "100 lat niepodległości" powstał z inicjatywy Narodowego Centrum Kultury; jego koncepcję stworzyła artystka i ilustratorka Katarzyna Bogucka. Dzieło na ścianie kamienicy przy ulicy Prostej w Warszawie przedstawia uśmiechnięte postacie grające na instrumentach, tańczące, słuchające muzyki. W centralnej części muralu wypisano nazwiska artystów i ludzi szczególnie zasłużonych dla polskiej kultury w ostatnim stuleciu. Znaleźli się wśród nich m.in. Bruno Schulz, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Tamara Łempicka, Witold Lutosławski, Hanka Ordonówna, Eugeniusz Bodo, Władysław Szpilman, Jarosław Iwaszkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Stanisław Lem, Tomasz Stańko, Agnieszka Osiecka, Andrzej Wajda, Krzysztof Penderecki.
Na kamienicy przy ul. Waliców znajduje się kolejny, jeden z największych murali jakie powstały w Warszawie, ma powierzchnię ponad 1400 m2. Został stworzony przez Wiktora Malinowskiego z Teatru Delikates w 2009 r. W czasie odsłonięcia pracy wypuszczono w niebo 33 balony. Mural, to gra słów „kamień” i „co”. Napis odnosi się do wolskiego dziedzictwa, które jest wypierane przez nowoczesną zabudowę, a także stawia pytanie o naszą historię i kwestię pamięci. Umieszczenie muralu na starej kamienicy (z początku XX w.), która jest w stanie postępującej ruiny, zwiększa siłę oddziaływania i wymowności muralu. Nad napisem artysta namalował werystycznie oddany balonik, w którym odbija się fragment panoramy miasta.
Instalacja „Kładka Pamięci”
Instalacja znalazła się w miejscu, gdzie w czasie niemieckiej okupacji znajdowała się drewniana kładka łącząca małe i duże getto. I choć kładka funkcjonowała jedynie 7 miesięcy od początku 1942 r., to stała się symbolem tragicznej sytuacji ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej. Współczesna instalacja powstała w 2011 r., po zakończeniu prac rewitalizacyjnych ulicy Chłodnej. Autorem koncepcji jest Tomasz Lec, który upamiętnił to miejsce za pomocą linii świetlnych łączących metalowe słupy. Dopełnieniem instalacji są usytuowane obok stanowiska ze slajdami, gdzie wyświetlane są zdjęcia tego miejsca z lat 1941-1942, a projekcji towarzyszą dźwięki – tupot ludzi idących po drewnianych schodach, odgłos przejeżdżających tramwajów i śpiew żydowskiego kantora.
Tuż obok znajduje się niezwykła instalacja artystyczna, która jest jednocześnie funkcjonalnym domem do mieszkania. Zaprojektował go w 2012 r. Jakub
Szczęsny, a inwestorem była Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, która opiekuje się instalacją. Jest to najwęższy dom na świecie, w najszerszym miejscu ma 152 cm, a w najwęższym – 92 cm. Jednocześnie jest domem do mieszkania, posiadającym wszystkie niezbędne elementy: „salon” z pufą, kuchnię, łazienkę, łóżko, biurko i regał – usytuowane na trzech poziomach. Instalacja powstała dla konkretnej osoby, Etgara Kereta, izraelskiego pisarza, którego rodzina pochodziła z Warszawy i w czasie okupacji przebywała na terenie getta (tylko matka przeżyła). Instalacja wypełnia pustą przestrzeń między dwoma budynkami z różnych okresów: przedwojennym przy ul. Żelaznej 74 i powojennym przy ul. Chłodnej 22. Szczelina nabiera w tym przypadku dodatkowego znaczenia.
Po drugiej stronie ulicy Żelaznej jest mural „Czystość jest?”
Mural z 2008 r. autorstwa słynnej grupy artystycznej Twożywo, która stworzyła wiele murali w przestrzeni publicznej polskich miast. Praca znajduje się na bocznej ścianie budynku Wojewódzkiej Stacji Sanitarno‑Epidemiologicznej, do czego bezpośrednio odwołuje się napis tytułowy muralu „Czystość jest?”. Drugie znaczenie jest bardziej opresyjne, rozumiane jako nakazana czystość, wiążąca się z podporządkowaniem jednostki wobec systemu. Kolejne znaczenie jest opozycyjne do dwóch poprzednich, można je odczytać przyglądając się znakom zapytania, które przybierają formę kopulujących par. Mural został zrealizowany w ramach projektu „Inne miasto, inne życie” organizowanego przez Zachętę Narodową Galerię Sztuki, który dotyczył przemian w przestrzeni miejskiej w krajach byłego bloku socjalistycznego.
Będąc w okolicy nie sposób zajrzeć na Cmentarz Powązkowski. Służąc w wojsku wielokrotnie na nim przybywałem, lecz nie mogłem podziwiać piękna tych mogił, które przypominają niekiedy dzieła sztuki. Jest to najstarszy i najbardziej znany katolicki cmentarz Warszawy założony w 1790 roku, według projektu Dominika Merliniego – nadwornego architekta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od czasów powstania pochowanych zostało na nim milion osób, w tym wielu znanych i zasłużonych Polaków. Natknąć się tu można na groby wielu wybitnych pisarzy, artystów, uczonych, polityków, lekarzy, przedsiębiorców i działaczy społecznych. To z myślą o nich w latach międzywojennych utworzono Aleję Zasłużonych. Pierwszym pochowanym w niej był pisarz i laureat Nagrody Nobla, Władysław Reymont, kolejni to m.in. legendarni lotnicy Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura, światowej sławy śpiewak operowy Jan Kiepura czy poeta i satyryk Wojciech Młynarski. Znajduje się tu również symboliczny grób prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, zamordowanego przez Niemców w pierwszych miesiącach okupacji. W Katakumbach sąsiadujących z Aleją Zasłużonych są mogiły popularnych niegdyś piosenkarzy: Ireny Jarockiej i Czesława Niemena, a spacerując po cmentarzu również nagrobki rodziców Fryderyka Chopina, poety Zbigniewa Herberta, kompozytora Witolda Lutosławskiego, reżysera Krzysztofa Kieślowskiego, kuriera z czasów II wojny światowej Jana Nowaka Jeziorańskiego czy Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, Ireny Sendlerowej, która uratowała od zagłady 2500 żydowskich dzieci.
Kolejnym punktem na trasie jest Mural „Zbrodnia Wołyńska”
Powstał w 2013 r. z okazji 70 rocznicy zbrodni wołyńskiej. W czasie ludobójstwa w latach 1943-1945 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło ok. 100 tys. Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej (w wyniku akcji odwetowych zginęło ok. 10 tys. Ukraińców). Autor muralu, Mikołaj Ostaszewski, do jego wykonania posłużył się zdjęciem archiwalnym ludności Wołynia. Mural został odsłonięty 10 lipca 2013r., czyli na dzień przed rocznicą „krwawej niedzieli”, która miała miejsce 11 lipca 1943 r., kiedy to nastąpiła kulminacja rzezi na Wołyniu. Umiejscowienie muralu na Woli ma wymiar symboliczny, w sierpniu 1944r. niemiecki okupant dokonał tu rzezi ludności cywilnej – zginęło wtedy ok. 50 tys. osób.
Idąc w kolejne miejsce po drodze napotykam Mural Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy Mural, który zdobi ścianę kamienicy na rogu ul. Płockiej i Górczewskiej to efekt konkursu na projekt i wykonanie muralu o tematyce "Pamięć o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy". Konkurs organizowany był w ramach Obchodów Dni Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy przez Wolskie Centrum Kultury i Urząd Dzielnicy Wola. Tworzy go sylwetka powstańca, w którą wkomponowane zostały sceny z życia codziennego mieszkańców powstańczej Warszawy. Zostały one zaprojektowane na podstawie autentycznych fotografii z tamtych czasów.
W 2014r. pod wiaduktem przy skrzyżowaniu al. Prymasa Tysiąclecia i ul. Górczewskiej powstał "Mural przeciw depresji". Jego autorem jest grupa artystyczna 3fala – Dariusz Paczkowski oraz uczestnicy warsztatów. Mural powstał w ramach Kampanii Forum Przeciw Depresji, podczas warsztatów, w których uczestniczyli: pacjenci i ich bliscy, lekarz, psycholog oraz wolontariusze. Malowidło jest wyrazem wsparcia dla osób cierpiących na depresję i pokazuje chorobę jako ważny problem społeczny. Mural przedstawia konkretne, uśmiechnięte osoby, które patrząc na nas „mówią”: „chętnie Cię wysłucham”, „depresja... wstydu nie ma!”. Podczas odsłonięcia muralu każdy chętny mógł odcisnąć dłoń na ścianie.
W Warszawie znajduje się pewien mural, na którym przedstawieni są Aleś Bialacki, Pussy Riot i Husain Almerfedi – niesłusznie uwięzieni odliczają dni swojej odsiadki. Każdy może przyjść pod mural i odznaczyć dni na namalowanych kalendarzach. Mural powstał na skrzyżowaniu ulic Górczewskiej i Prymasa Tysiąclecia. Przedstawione osoby to bohaterowie tegorocznego Maratonu Pisania Listów. Aleś Bialacki – obrońca praw człowieka z Białorusi, skazany na 4,5 roku więzienia; dziewczyny z zespołu Pussy Riot z Rosji, skazane na 2 lata kolonii karnej; Hussain Almerfedi od 9 lat uwięziony w Guantanamo, przetrzymywany tam bezprawnie i bezterminowo. Mural pozwala odbiorcom wczuć się w położenie osób niesłusznie uwięzionych. Obok sylwetek postaci widnieją kalendarze odliczające dni odsiadki. Zaznaczone kreskami dni przedstawiają czas już przebyty w więzieniu, a wolne miejsca między dalszymi miesiącami uzmysławiają jak wiele jeszcze czasu pozostało. Każdy może podejść do muralu i odznaczyć kolejny dzień.
Wystarczyło przejść kilkadziesiąt metrów by dotrzeć do Galerii Tybetańskiej. Galeria ta to projekt autorstwa Fundacji Klamra, Fundacji Inna Przestrzeń oraz grupy artystycznej 3fala. Jego celem jest pokazanie wsparcia dla Tybetu i Tybetańczyków, którzy od 1951 r. nie mają swojego państwa. Galeria jest zbiorem murali inspirowanych Tybetem: jego kulturą, sztuką, tradycją, a także obecną sytuacją Tybetańczyków. Na filarach wiaduktu skrzyżowania ul. Kasprzaka z al. Prymasa Tysiąclecia od 2009 r. powstają nowe murale autorstwa różnych artystów. Rondo, przy którym znajduje się galeria, nosi nazwę „Rondo Tybetu”, choć pierwotnie miało się nazywać rondem „Wolnego Tybetu”.
Rzeźba „Żyrafy” stała się z pewnością ulubioną pracą mieszkańców Woli, powstałą w ramach I Biennale Rzeźby w Metalu. Została wykonana przez artystę (i komisarza Biennale) Władysława Daniela Frycza, autora równie słynnej rzeźby „Żyrafy” w Parku Praskim. Pierwotnie wolska rzeźba stanęła naprzeciwko gazowni przy ul. Kasprzaka, jednak z powodu poszerzenia ulicy na przełomie lat 60. i 70. instalacja została przeniesiona przed stadion Olimpii, a potem stanęła obok myjni przy ul. Górczewskiej. Miała wtedy kolor żółty, ale została przemalowana na jasnożółty, dodano jej błękitne cętki, a rogi i oczy podświetlono za pomocą światełek. W 2010 r. rzeźba została poddana renowacji i zgodnie z sugestią autora przemalowano ją na pierwotny kolor – grafitowy. „Żyrafa” zmieniła też lokalizację, obecnie stoi na skwerze im. płk. Z. Pacaka-Kuźmirskiego tam gdzie inne rzeźby.
Warszawskie biennale (1968 r.) kontynuowało koncepcję Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965 r.), a więc współpracę artystów z robotnikami i stworzenie galerii nowoczesnych rzeźb w przestrzeni publicznej. Około 20 zakładów przemysłowych na Woli udostępniło twórcom materiały oraz zaplecze techniczne. Powstałe prace zostały wystawione w tzw. galerii samochodowej, umiejscowionej na pasie zieleni przy ul. Kasprzaka liczącej łącznie około 3 kilometry. Niestety wobec braku konserwacji, szybko niszczały i nie wszystkie się zachowały. Rzeźby mają abstrakcyjne kształty i zostały opracowane przez różnych artystów. Rzeźby zostały poddane konserwacji w 2009 r. Obecnie część z nich znajduje się na pasie zieleni przy ul. Kasprzaka, a część została umiejscowiona na skwerze im. płk. Z. Pacaka-Kuźmirskiego.
Po przejechaniu kilku przystanków wysiadam pod kolejnym muralem. Mural "100 lat niepodległości" powstał z inicjatywy Narodowego Centrum Kultury; jego koncepcję stworzyła artystka i ilustratorka Katarzyna Bogucka. Dzieło na ścianie kamienicy przy ulicy Prostej w Warszawie przedstawia uśmiechnięte postacie grające na instrumentach, tańczące, słuchające muzyki. W centralnej części muralu wypisano nazwiska artystów i ludzi szczególnie zasłużonych dla polskiej kultury w ostatnim stuleciu. Znaleźli się wśród nich m.in. Bruno Schulz, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Tamara Łempicka, Witold Lutosławski, Hanka Ordonówna, Eugeniusz Bodo, Władysław Szpilman, Jarosław Iwaszkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Stanisław Lem, Tomasz Stańko, Agnieszka Osiecka, Andrzej Wajda, Krzysztof Penderecki.
Na kamienicy przy ul. Waliców znajduje się kolejny, jeden z największych murali jakie powstały w Warszawie, ma powierzchnię ponad 1400 m2. Został stworzony przez Wiktora Malinowskiego z Teatru Delikates w 2009 r. W czasie odsłonięcia pracy wypuszczono w niebo 33 balony. Mural, to gra słów „kamień” i „co”. Napis odnosi się do wolskiego dziedzictwa, które jest wypierane przez nowoczesną zabudowę, a także stawia pytanie o naszą historię i kwestię pamięci. Umieszczenie muralu na starej kamienicy (z początku XX w.), która jest w stanie postępującej ruiny, zwiększa siłę oddziaływania i wymowności muralu. Nad napisem artysta namalował werystycznie oddany balonik, w którym odbija się fragment panoramy miasta.
Instalacja „Kładka Pamięci”
Instalacja znalazła się w miejscu, gdzie w czasie niemieckiej okupacji znajdowała się drewniana kładka łącząca małe i duże getto. I choć kładka funkcjonowała jedynie 7 miesięcy od początku 1942 r., to stała się symbolem tragicznej sytuacji ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej. Współczesna instalacja powstała w 2011 r., po zakończeniu prac rewitalizacyjnych ulicy Chłodnej. Autorem koncepcji jest Tomasz Lec, który upamiętnił to miejsce za pomocą linii świetlnych łączących metalowe słupy. Dopełnieniem instalacji są usytuowane obok stanowiska ze slajdami, gdzie wyświetlane są zdjęcia tego miejsca z lat 1941-1942, a projekcji towarzyszą dźwięki – tupot ludzi idących po drewnianych schodach, odgłos przejeżdżających tramwajów i śpiew żydowskiego kantora.
Tuż obok znajduje się niezwykła instalacja artystyczna, która jest jednocześnie funkcjonalnym domem do mieszkania. Zaprojektował go w 2012 r. Jakub
Szczęsny, a inwestorem była Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, która opiekuje się instalacją. Jest to najwęższy dom na świecie, w najszerszym miejscu ma 152 cm, a w najwęższym – 92 cm. Jednocześnie jest domem do mieszkania, posiadającym wszystkie niezbędne elementy: „salon” z pufą, kuchnię, łazienkę, łóżko, biurko i regał – usytuowane na trzech poziomach. Instalacja powstała dla konkretnej osoby, Etgara Kereta, izraelskiego pisarza, którego rodzina pochodziła z Warszawy i w czasie okupacji przebywała na terenie getta (tylko matka przeżyła). Instalacja wypełnia pustą przestrzeń między dwoma budynkami z różnych okresów: przedwojennym przy ul. Żelaznej 74 i powojennym przy ul. Chłodnej 22. Szczelina nabiera w tym przypadku dodatkowego znaczenia.
Po drugiej stronie ulicy Żelaznej jest mural „Czystość jest?”
Mural z 2008 r. autorstwa słynnej grupy artystycznej Twożywo, która stworzyła wiele murali w przestrzeni publicznej polskich miast. Praca znajduje się na bocznej ścianie budynku Wojewódzkiej Stacji Sanitarno‑Epidemiologicznej, do czego bezpośrednio odwołuje się napis tytułowy muralu „Czystość jest?”. Drugie znaczenie jest bardziej opresyjne, rozumiane jako nakazana czystość, wiążąca się z podporządkowaniem jednostki wobec systemu. Kolejne znaczenie jest opozycyjne do dwóch poprzednich, można je odczytać przyglądając się znakom zapytania, które przybierają formę kopulujących par. Mural został zrealizowany w ramach projektu „Inne miasto, inne życie” organizowanego przez Zachętę Narodową Galerię Sztuki, który dotyczył przemian w przestrzeni miejskiej w krajach byłego bloku socjalistycznego.
Będąc w okolicy nie sposób zajrzeć na Cmentarz Powązkowski. Służąc w wojsku wielokrotnie na nim przybywałem, lecz nie mogłem podziwiać piękna tych mogił, które przypominają niekiedy dzieła sztuki. Jest to najstarszy i najbardziej znany katolicki cmentarz Warszawy założony w 1790 roku, według projektu Dominika Merliniego – nadwornego architekta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od czasów powstania pochowanych zostało na nim milion osób, w tym wielu znanych i zasłużonych Polaków. Natknąć się tu można na groby wielu wybitnych pisarzy, artystów, uczonych, polityków, lekarzy, przedsiębiorców i działaczy społecznych. To z myślą o nich w latach międzywojennych utworzono Aleję Zasłużonych. Pierwszym pochowanym w niej był pisarz i laureat Nagrody Nobla, Władysław Reymont, kolejni to m.in. legendarni lotnicy Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura, światowej sławy śpiewak operowy Jan Kiepura czy poeta i satyryk Wojciech Młynarski. Znajduje się tu również symboliczny grób prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, zamordowanego przez Niemców w pierwszych miesiącach okupacji. W Katakumbach sąsiadujących z Aleją Zasłużonych są mogiły popularnych niegdyś piosenkarzy: Ireny Jarockiej i Czesława Niemena, a spacerując po cmentarzu również nagrobki rodziców Fryderyka Chopina, poety Zbigniewa Herberta, kompozytora Witolda Lutosławskiego, reżysera Krzysztofa Kieślowskiego, kuriera z czasów II wojny światowej Jana Nowaka Jeziorańskiego czy Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, Ireny Sendlerowej, która uratowała od zagłady 2500 żydowskich dzieci.